Thực tế có rất nhiều vụ tai nạn giao thông xảy ra có lỗi hỗn hợp, gây khó khăn trong việc đánh giá lỗi, đòi hỏi Kiểm sát viên phải nghiên cứu kỹ lưỡng mọi yếu tố, căn cứ để xác định và đánh giá lỗi; việc đánh giá lỗi và mức độ lỗi không chính xác dẫn đến xử lý vụ việc không đúng làm oan người vô tội hoặc bỏ lọt tội phạm. Chính vì vậy, việc xác định lỗi của các bên có liên quan đến vụ tai nạn giao thông có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để xác định ai là người có lỗi gây nên hậu quả? Họ có phải chịu trách nhiệm hình sự hay không? Trách nhiệm dân sự giữa các bên như thế nào?...Trong phạm vi bài viết, tác giả muốn đề cập tới phương pháp nghiên cứu, phân tích xác định lỗi hỗn hợp trong tai nạn giao thông đường bộ để từ đó đưa ra một cách giải quyết đúng pháp luật.
Kiểm sát viên phối hợp lực lượng Công an khám nghiệm hiện trường vụ tai nạn.
- Yếu tố đặc trưng của “lỗi hỗn hợp” trong các vụ tai nạn giao thông
Những vụ tai nạn giao thông có lỗi hỗn hợp xảy sẽ bao gồm những yếu tố sau:
- Cả hai bên đều không tuân thủ đúng và đầy đủ các quy định Luật trật tự, an toàn giao thông đường bộ cụ thể như: Khoảng cách tối thiếu với xe trước cùng làn đường; phần đường, làn đường, tốc độ, chuyển hướng xe, vượt xe, dừng đỗ xe, người đi bộ qua đường… Ví dụ B điều khiển xe ô tô trên đường cao tốc không giữ khoảng cách an toàn với xe ô tô của A đang điều khiển đi phía trước, khi A gặp chướng ngại vật hoặc tình huống bất ngờ đã phanh đột ngột nên xe của B đã đâm vào xe của A gây hậu quả nghiêm trọng.
- Lỗi của hai bên: Đều đồng thời xảy ra và đều là nguyên nhân dẫn đến hậu quả trong đó mỗi một nguyên nhân đều chứa đựng mối quan hệ nhân quả với hậu quả.
2. Nguyên tắc và các căn cứ cần chứng minh để xác định nguyên nhân trực tiếp gây ra hậu quả trong trường hợp lỗi hỗn hợp
Về nguyên tắc việc xác định nguyên nhân được quy định tại khoản 1 Điều 3 Thông tư liên tịch số 09/2013/TTLT-BCA-BQP-BTP-VKSTC-TANDTC ngày 28/8/2013 của Liên ngành tư pháp Trung ương quy định “1.Hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ của người điều khiển phương tiện giao thông đường bộ quy định tại khoản 1 Điều 202 Bộ luật hình sự được hiểu là hành vi không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các quy tắc giao thông đường bộ và hành vi này phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra hậu quả về tính mạng, sức khỏe và tài sản”.
Muốn phân tích, trình bày được tính lôgic, xác định những yếu tố then chốt, tìm ra nguyên nhân gốc rễ của vấn đề nguyên nhân trực tiếp thì chúng ta phải nắm vững phương pháp luận về mối quan hệ Nguyên nhân - Kết quả. Trong tất cả những vụ tai nạn giao thông (TNGT) đều có nguyên nhân nhất định và dẫn đến một kết quả cụ thể. Nguyên nhân là sự tác động lẫn nhau trong một vụ việc TNGT, còn kết quả là hậu quả do tác động các yếu tố thuộc nguyên nhân. Nguyên nhân là cái sinh ra kết quả nên nguyên nhân luôn là cái có trước kết quả. Nguyên nhân sinh ra kết quả nhưng nó còn phụ thuộc vào nhiều điều kiện và hoàn cảnh khác nhau. Nhiều nguyên nhân cùng tồn tại và tác động cùng chiều vào một sự vật thì chúng sẽ gây ảnh hưởng cùng chiều đến sự hình thành kết quả làm cho kết quả xuất hiện nhanh hơn. Có nguyên nhân chính hay còn gọi là nguyên nhân chủ yếu - đây là những yếu tố quyết định dẫn đến kết quả. Có những nguyên nhân phụ (hay còn gọi là nguyên nhân thứ yếu) - đây là những yếu tố phụ trợ không phải là yếu tố quyết định nhưng vẫn có tác động hình thành kết quả. Ví dụ A điều khiển xe mô tô vượt xe không đảm bảo an toàn, nên đã va chạm với B điều khiển xe ô tô đi ngược chiều nhưng lấn làn đường của A. Hậu quả A bị tử vong. Trong tình huống này hành vi của A chỉ là nguyên nhân phụ (thứ yếu) hành vi của B là nguyên nhân trực tiếp (nguyên nhân chính sinh ra hậu quả). B đã vi phạm quy tắc chung - quy định tại Điều 10 Luật trật tự, an toàn giao thông đường bộ 2024: “Người tham gia giao thông đường bộ phải đi bên phải theo chiều đi của mình, đi đúng làn đường, phần đường quy định..”.
Trường hợp lỗi hỗn hợp còn có những nguyên nhân khách quan và chủ quan. Nguyên nhân khách quan đến từ ngoại cảnh hay còn gọi là điều kiện hoàn cảnh. Nguyên nhân chủ quan xuất phát từ bên trong đối tượng. Ví dụ trong vụ TNGT trời mưa làm cho tầm nhìn hạn chế là yếu tố điều kiện hoàn cảnh khách quan, đối tượng điều khiển phương tiện tham gia giao thông uống rượu là yếu tố chủ quan.
Từ thực tiễn giải quyết các vụ án tai nạn giao thông có lỗi hỗn hợp để có thể xác định chính xác được chúng ta cần: Căn cứ vào kết quả khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm các phương tiện, bệnh án, khám nghiệm tử thi (nếu có); kết luận giám định về: Nguyên nhân chết, cơ chế va chạm, cơ chế hình thành dấu vết, điểm va chạm đầu tiên giữa các phương tiện hay giữa người với phương tiện từ đó đối chiếu với các quy định của Luật trật tự, an toàn giao thông đường bộ, trên cơ sở phương pháp luận trên chúng ta sẽ xác định được ai là người có lỗi chính và là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hậu quả và ai là người có lỗi liên quan để từ đó mới có biện pháp xử lý phù hợp.
Trên đây là quan điểm cá nhân của tác giả trong việc xác định lỗi hỗn hợp trong tai nạn giao thông đường bộ. Rất mong nhận được sự trao đổi, góp ý của các đồng nghiệp./.
Tác giả Phạm Thị Yến- VKSND thị xã Mỹ Hào