Thời gian gần đây, các vụ án tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy có chiều hướng gia tăng. Nhiều vụ xảy ra tại các địa điểm đăng ký kinh doanh có điều kiện như quán Karaoke, nhà hàng, khách sạn... Tội phạm tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy thuộc loại tội phạm ẩn, các đối tượng ý thức rõ đây là hành vi bị nghiêm cấm và bị xử lý bằng pháp luật hình sự với mức hình phạt rất nghiêm khắc nên trước khi thực hiện hành vi phạm tội thường có sự chuẩn bị tâm lý rất kỹ, lén lút, chọn địa điểm khó phát hiện để thực hiện hành vi và có tâm lý tẩu tán công cụ phương tiện phạm tội rất nhanh, khó khăn cho việc thu thập tài liệu chứng cứ. Các đối tượng bị bắt thường quanh co chối tội, trong quá trình điều tra làm rõ nội dung vụ án phụ thuộc rất nhiều vào hoạt động hỏi cung bị can. Chính vì vậy, hoạt động hỏi cung bị can trong điều tra, truy tố vụ án đối với tội danh này có ý nghĩa rất quan trọng, nhiều trường hợp đóng vai trò quyết định trong giải quyết vụ án nên đòi hỏi sự thận trọng, tính có căn
Để nâng cao hiệu quả trong công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra vụ án hình sự về tội Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy thông qua hoạt động hỏi cung bị can của Kiểm sát viên, Viện kiểm sát nhân dân khu vực 7 – Hưng Yên đã áp dụng một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tăng cường vai trò lãnh đạo của Lãnh đạo Viện kiểm sát các cấp, kết hợp với tăng cường quyền hạn và trách nhiệm của Kiểm sát viên trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, truy tố vụ án, nhất là khi áp dụng biện pháp điều tra hỏi cung bị can.
Thứ hai, nắm vững những vấn đề cần phải chứng minh trong vụ án tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy để lên kế hoạch hỏi cung bị can phù hợp
Trong quá trình thực hành quyền công tố và kiểm sát việc hỏi cung bị can phạm tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma tuý, Kiểm sát viên phải nắm chắc những vấn đề lý luận về hoạt động thực hành quyền công tố, kiểm sát việc hỏi cung bị can, về đối tượng và phạm vi của hoạt động này; cần lên kế hoạch hỏi cung bị can về những vấn đề cốt lõi để giải quyết vụ án, nói cách khác cần hỏi xoay quanh những vấn đề phải chứng minh trong vụ án tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy gồm: Có hay không hành vi tổ chức sử dụng trái phép chất ma tuý? Phương thức, thủ đoạn của đối tượng? Địa điểm tổ chức sử dụng trái phép chất ma tuý? Dụng cụ, phương tiện sử dụng chất ma tuý và chất ma túy? Cần làm rõ lai lịch, đặc điểm nhân thân, tiền án, tiền sự, năng lực trách nhiệm hình sự của từng bị can; các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự từng đối tượng? Nguyên nhân, điều kiện dẫn đến hành vi tổ chức sử dụng trái phép chất ma tuý...
Vật chứng thu tại hiện trường vụ án Tổ chức sử dụng chất ma túy (hình ảnh minh họa)
Thứ ba, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về nghiệp vụ cho cán bộ, Kiểm sát viên
Để làm tốt công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát hỏi cung bị can, Kiểm sát viên khi được phân công phải xác định được vai trò, vị trí của mình theo quy định của BLTTHS; chủ động nghiên cứu hồ sơ, tài liệu trong vụ án, đánh giá về những tài liệu, chứng cứ đã thu thập, việc thu thập các tài liệu của Cơ quan điều tra có đúng trình tự, thủ tục tố tụng hay không? Xác định những nội dung chưa được làm rõ, những vấn đề còn mâu thuẫn hoặc còn bỏ ngỏ cần phải tiếp tục đấu tranh với bị can. Nắm rõ nội dung diễn biến của vụ án, đặc điểm vật chứng đã thu giữ; thủ đoạn thực hiện hành vi phạm tội và phương thức che giấu tội phạm của bị can. Kiểm sát viên cần phải nắm rõ những thông tin về lai lịch của bị can, về những mối quan hệ gia đình, quan hệ xã hội, quan hệ với các đối tượng trong đường dây tội phạm; xác định vai trò của bị can trong vụ án để Kiểm sát viên xây dựng nội dung kế hoạch tiến hành hỏi cung. Muốn vậy, biện pháp tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức để nâng cao trình độ nghiệp vụ của đội ngũ Kiểm sát viên về công tác hỏi cung, kiểm sát việc hỏi cung bị can là yêu cầu cấp thiết. Cụ thể, Kiểm sát viên đều cần phải có những kỹ năng sau:
Một là, chuẩn bị tài liệu kỹ càng, tâm lý bình tĩnh và tự tin để đấu tranh làm rõ các tình tiết của vụ án trong quá trình hỏi cung bị can.
Kiểm sát viên phải luôn ở thế chủ động, tự tin ứng phó với mọi diễn biến có thể xảy ra tại buổi tham gia hoặc trực tiếp hỏi cung bị can, tránh rơi vào tình trạng lúng túng, bị động. Để tạo được tâm thế thoải mái, chủ động trong khi hỏi cung bị can thì trước khi tham gia hoặc trực tiếp tiến hành hỏi cung bị can, Kiểm sát viên cần lập kế hoạch cụ thể, trong đó thể hiện rõ: các nội dung tài liệu chứng cứ đã thu thập được, tính thống nhất và mâu thuẫn giữa các chứng cứ chứng minh, đánh giá thận trọng chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội, trong đó lưu ý áp dụng triệt để nguyên tắc “suy đoán vô tội” để đánh giá chứng cứ một cách công tâm và khách quan nhất; đề ra các câu hỏi đối với bị can tại buổi hỏi cung sát đúng với nội dung vụ án để làm rõ những vấn đề còn mâu thuẫn, những vấn đề cần tiếp tục đấu tranh với mỗi bị can. Câu hỏi phải ngắn gọn, dễ hiểu, không mang tính dụ cung, mớm cung nhằm kịp thời bổ trợ cho các câu hỏi còn khuyết thiếu của Điều tra viên khi tham gia hỏi cung và chủ động đấu tranh với bị can khi trực tiếp hỏi cung; Kế hoạch cũng cần dự kiến các tình huống pháp lý có thể phát sinh trong quá trình hỏi cung bị can để có những ứng phó kịp thời, đúng quy định, không bị rơi vào tình huống bất ngờ ảnh hưởng đến hoạt động hỏi cung. Đối với các vụ án phức tạp, có khả năng phát sinh các tình huống khó xử lý, Kiểm sát viên cần chủ động báo cáo lãnh đạo phụ trách để chỉ đạo. Hiện nay, việc áp dụng sơ đồ tư duy trong giải quyết vụ án hình sự ngày càng được thực hiện một cách nhuần nhuyễn. Với 18 mẫu được Viện kiểm sát nhân dân tối cao tập huấn, hướng dẫn, có thể thấy việc sử dụng các mẫu sơ đồ tư duy như mẫu số 05 để đánh giá chứng cứ trong vụ án nhằm phân định ra chứng cứ gỡ tội - chứng cứ buộc tội và các mẫu khác để tổng hợp chứng cứ trong giải quyết vụ án hình sự là điều hết sức cần thiết, giúp tạo điều kiện dễ dàng hơn trong việc tổng hợp chứng cứ, đấu tranh khi hỏi cung bị can. Cùng với kế hoạch hỏi cung bị can như trên, Kiểm sát viên cũng cần chuẩn bị kỹ càng về các tài liệu bổ trợ để sử dụng kèm.
Hai là, thiết lập sự tiếp xúc tâm lý với bị can
Bị can trong các vụ án tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy thường là đối tượng nghiện, nhiều đối tượng có nhân thân xấu hoặc hoàn cảnh gia đình đặc biệt nên các bị can này thường phát sinh tâm lý bất cần, lì lợm, khó tiếp xúc. Vì vậy Kiểm sát viên cần thiết lập sự tiếp xúc tâm lý với bị can thông qua các câu hỏi về nhân thân, lý lịch, hoàn cảnh, quan hệ gia đình, quá trình công tác, hoạt động xã hội của bị can có liên quan... để tác động vào tâm lý, tinh thần, tình cảm của bị can nhằm tạo sự tin tưởng, chia sẻ của bị can… Lựa chọn nội dung, hình thức và phương pháp tác động tâm lý phù hợp với đặc điểm của từng bị can, làm cho bị can tin tưởng, mong muốn tiếp xúc và khai báo thành khẩn. Kiểm sát viên cần rèn luyện kỹ năng nhạy bén trong nắm bắt diễn biến tâm lý, phát hiện những thay đổi trong diễn biến tâm lý của bị can để điều chỉnh phương pháp hỏi cung phù hợp. Kiểm sát viên cần có thái độ nghiêm túc, bình tĩnh lắng nghe lời trình bày của bị can; không dùng những hành động, lời nói thiếu chuẩn mực, bực bội, cáu gắt hoặc có ý xúi giục. Trên cơ sở tài liệu, chứng cứ đã có, Kiểm sát viên đặt những câu hỏi để làm rõ hành vi, thời gian, địa điểm phạm tội; phương thức, thủ đoạn, động cơ, mục đích, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội của bị can; có hay không có đồng phạm và vai trò của bị can trong vụ án; yêu cầu bị can đưa ra những bằng chứng chứng minh cho lời khai của mình là có cơ sở... Trường hợp bị can từ chối khai báo, khai báo gian dối hoặc có tiền án, tiền sự, Kiểm sát viên cần cảm hóa, giáo dục, giải thích để bị can nhận thức được sự quan trọng của việc khai báo thành khẩn để được giảm nhẹ hình phạt và hưởng chính sách khoan hồng của pháp luật. Lưu ý, Kiểm sát viên cần phân định các trường hợp hỏi cung nhằm đấu tranh mở rộng vụ án hay hỏi cung để làm rõ vấn đề nhằm triệt tiêu mâu thuẫn hoặc hỏi cung với mục đích chốt lại toàn bộ các vấn đề liên quan đến hành vi phạm tội của bị can để có phương pháp hỏi cung phù hợp.
Ba là, dự kiến những tình huống xảy ra khi trực tiếp hỏi cung bị can
Chiến thuật hỏi phải linh hoạt, có bị can chỉ khai nhận những gì cán bộ điều tra biết nhưng có bị can đã khai là khai hết, phải tranh thủ hỏi ngay nếu không bị can sẽ thay đổi ý kiến. Hỏi cung chú ý xoay quanh chứng cứ vật chất (các tài liệu thu giữ như tin nhắn điện thoại, messenger, zalo, điện thoại, mối quan hệ với đối tượng liên quan). Trường hợp lời khai của bị can mâu thuẫn với những chứng cứ, lời khai đã có hoặc bị can nhận tội nhưng trước - sau không thống nhất, thì Kiểm sát viên cần giáo dục, thuyết phục và sử dụng chính những điểm mâu thuẫn và những chứng cứ đã có để đấu tranh trực diện với bị can, yêu cầu bị can giải thích về những vấn đề, chứng cứ đó, buộc bị can khai báo đúng sự thật. Khi bị can đã khai phải hỏi tỉ mỉ, hỏi đi, hỏi lại nhiều lần và cho bị can viết tự khai. Hỏi cung phải làm rõ các yếu tố cấu thành tội phạm, nhất là yếu tố khách quan như thời gian, địa điểm, diễn biến hành vi phạm tội? Những ai tham gia? Vai trò, trách nhiệm của từng người đến đâu? Tham gia tổ chức sử dụng bao nhiêu lần, số lượng người tổ chức sử dụng trái phép? Số lượng chất ma tuý tổ chức sử dụng là bao nhiêu? Ai là người chuẩn bị ma túy? Mua ma túy ở đâu, sử dụng số điện thoại, tài khoản Zalo, Messenger để liên lạc lẫn nhau hay như thế nào? Mua trực tiếp hay qua trung gian giao hàng? Thanh toán bằng tiền mặt hay chuyển khoản? Từ đó có thể mở rộng điều tra vụ án đối với đối tượng bán ma túy cho các bị can sử dụng qua tra cứu giao dịch chuyển khoản ngân hàng, thu giữ thư tín, điện tín?...
Thứ tư, tăng cường sự phối hợp, chế ước chặt chẽ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong hoạt động hỏi cung bị can
Nâng cao chất lượng cơ sở vật chất để phục vụ cho công tác điều tra. Xây dựng và bố trí nơi hỏi cung hợp lí, không bị ảnh hưởng bởi các tác động bên ngoài trong khi hỏi cung, góp phần nâng cao hiệu quả của việc hỏi cung. Đảm bảo các điều kiện an toàn trong quá trình hỏi cung bị can như: có đầy đủ lực lượng canh gác, dẫn giải bị can, tránh việc bị can bỏ trốn hoặc tấn công cán bộ hỏi cung.
Trên đây là nhóm những giải pháp nâng cao hiệu quả trong công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra vụ án Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy thông qua hoạt động hỏi cung bị can của Kiểm sát viên. Có thể thấy, để nâng cao hiệu quả hoạt động thực hành quyền công tố, kiểm sát hỏi cung bị can phạm tội Tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy nói riêng và hổi cung bị can nói chung cần có hệ thống giải pháp toàn diện, đồng bộ, Kiểm sát viên phải nắm chắc và linh hoạt quy định pháp luật để thực hiện nhiệm vụ đạt hiệu quả tối ưu nhất./.
Bộ phận Hình sự Viện kiểm sát nhân dân khu vực 7 – Hưng Yên